Doğal tekel, varlığının devletin ve nüfusun çıkarlarına bağlı olduğu ekonominin bu alanlarında üretim ve hizmet işletmelerinin kaçınılmaz mutlak mülkiyeti olarak anlaşılmaktadır.
Tekel terimi iki Yunanca kelimeden oluşmuştur: tek olarak tercüme edilen mono ve "satmak" anlamına gelen poleo kelimesi. Bir endüstrinin egemen mülkiyeti, yaşamda son derece nadirdir. Çoğu zaman, bir grup insan, münhasır üretim veya satış hakkına sahiptir.
Tekel, devlet tarafından belirli işletmelere bir hak olarak tanınabileceği gibi, doğal olarak veya piyasada hakim durumun işgal edilmesi yoluyla da ortaya çıkabilir. Bazı durumlarda, rakipleri devirmek için bir üretim grubu içinde birleşen üreticilerin bir komplosu da vardır.
Tekel üç türe ayrılır:
- kapalı, yani yasal veya yasal yasaklar koyarak rekabet ortamının oluşumuna karşı koruma sağlayan bir devlet tekeli;
- doğal, kaynakların verimli kullanımı yalnızca üretimin mutlak mülkiyeti ile mümkün olduğunda;
- açık, koşullar nedeniyle, tek teşebbüs belirli mal veya hizmetlerin üreticisi ve tedarikçisi olduğunda ortaya çıkar.
Tekel, pazarın belirli bir bölümünde bir satıcının veya üreticinin mutlak kuralıdır. Bu durum, devletin ve nüfusunun çıkarlarını etkileyen durumlarda doğal tekel dışında, serbest rekabet ve piyasa ekonomisi normlarına aykırıdır.
Duruma bağlı olarak, tekel ya haklı olabilir, fayda sağlayabilir ya da tersine normları ve yasaları ihlal edebilir. Tek bir şirkette veya ittifakta birleşmiş bir grup insanın komplosu ile gerçekleştirilen yapay olarak oluşturulmuş bir tekel konumu, rakipleri ortadan kaldırmak için ortaya çıkar.
Çoğu zaman, şirketler aşağıdaki şemaya göre çalışır. Birincisi, daha küçük şirketlerin rekabet edemediği fiyatlarda haksız bir düşüş var. Sonuç olarak, çoğu kapatılır veya geleceğin tekelcileri tarafından satın alınır. Otokrasi elde edildikten sonra fiyatlar yükselmeye başlar. İlk olarak, agresif kampanyanın bir sonucu olarak daha önce maruz kalınan kayıpların telafi edilmesi gerekmektedir. İkincisi, daha yüksek kar elde etmek için.
Böyle bir çalışma planı, pazar segmentine girişin yüksek fiyatı nedeniyle yeni rakiplerin ortaya çıkmasının hariç tutulduğu büyük imalat endüstrilerinde uygulanabilir. Bu, devlete ve nihai tüketicilere zarar veren “sağlıksız” bir tekel örneğidir.
Ancak, bazen bir tekel gereklidir. Merkez bankası, doğal tekelin en önemli örneklerinden biridir. "Matbaa" kitlelere açık olsaydı ne olacağını hayal etmek zor. Benzer bir durum ülkenin metro hatları, demiryolları ve enerji ağları için de geçerlidir.
Doğal bir devlet tekeli, varlığının devletin çıkarları ve vatandaşların güvenliği tarafından şartlandırıldığı yerde ortaya çıkar.
