Döviz pozisyonu, ticari bir bankanın yabancı para cinsinden fonlarla işlem yaparken ortaya çıkan varlık ve yükümlülüklerinin oranıdır. Döviz işlemleri yapılırken, döviz kurlarındaki değişikliklerle ilgili bir risk vardır. Döviz pozisyonunun yetkin yönetimi, ticari bir bankanın istikrarının sağlanmasına ve döviz riskiyle ilişkili kayıpların önlenmesine olanak tanır.
Para birimi pozisyon türleri
Taleplerin ve yükümlülüklerin ayrı bir yabancı para birimindeki oranına bağlı olarak, şunlar vardır:
- kapalı döviz pozisyonu;
- açık döviz pozisyonu.
Belirli bir para birimi için talep ve yükümlülükler eşit olduğunda kapalı bir döviz pozisyonu oluşur ve bu durumda risk oluşmaz. Ayrı bir döviz için talep ve yükümlülüklerin uyuşmaması durumunda, açık döviz pozisyonu (OKP) oluşur. Uzun veya kısa olabilir.
Bankanın varlıkları, belirli bir para birimi cinsinden yükümlülüklerini niceliksel olarak aşarsa, uzun vadeli bir açık pozisyon oluşur. Borçlar varlıkları aştığında, kısa bir ORP oluşur.
Pratik bir örnekle uzun ve kısa arasındaki farka bakalım. Açılış sırasında, ticari bankanın döviz pozisyonu kapatıldı. Gün boyunca müşteri, dolar karşılığında 100.000 Euro'luk bir alım yapar. Piyasa döviz kuru: 1 EUR = 1, 1323 USD. 100.000 euro satarken banka 113.230 dolar alacak. Operasyon sonucunda euro cinsinden kısa açık döviz kuru ve dolar cinsinden uzun açık döviz kuru oluşacak. Bu durumda ticari bir banka aynı kurdan euro alarak risksiz ve kârsız bir döviz pozisyonunu kapatabilir. Bankanın, örneğin 1 EUR = 1.0992 USD oranında daha ucuza Euro satın alabildiğini varsayalım. Bu durumda, banka sadece döviz pozisyonunu kapatmakla kalmayacak, aynı zamanda kar elde edebilecektir:
113.230 - 1.0992 × 100.000 = 3310 USD
Açık döviz pozisyonunu düzenleme mekanizmaları
Açık bir döviz pozisyonu her zaman riskle ilişkilidir. Olumsuz etkisini en aza indirmek için, iki para birimi pozisyonu düzenleme yöntemi kullanılır: riskten korunma ve sınırlama.
Riskten korunma, denkleştirici bir döviz pozisyonu yaratan bir düzenleme yöntemidir. Bu yaklaşım, bir riskin diğer bir döviz riski ile tamamen veya kısmen telafi edilmesini sağlar. Çoğu zaman, riskten korunma, ilgili para birimlerinin alım-satım işlemlerinin dengelenmesini içerir.
Örneğin, belirli bir para birimi için uzun bir ORP, o para biriminin satın alma hacimlerinin satış hacimlerini aştığı anlamına gelir. Bu durumda, bu para biriminin satışı için bir dengeleme işlemi yaparak ticari bir bankanın ihtiyaç ve yükümlülükleri arasında bir fark yaratmak gerekir. Bankanın kısa açık uçlu pozisyonu varsa, belirli bir para biriminin satış hacimleri alım hacimlerini aşıyor. Bu durumda ek olarak bu para birimini satın alarak kur riskini telafi etmek mümkündür.
Sınırlama, ticari bir bankanın açık döviz kurları üzerinde sınırlar belirlediği bir düzenleme yöntemidir. Döviz pozisyonunun büyüklüğüne ilişkin sınırlamalar zorunlu veya gönüllü olarak belirlenebilir.
Bank of Russia'nın 15 Temmuz 2005 tarih ve 124-I sayılı talimatına göre (1 Eylül 2015'te değiştirildiği şekliyle), tüm OCP'lerin toplamı kredi kuruluşunun öz sermayesinin %20'sini geçmemelidir. Açık döviz kurunun belirli para birimlerindeki değeri de banka öz sermayesinin %10'unu geçmemelidir.
